Εξ αφορμής της παρακάτω γραφομένης αποφάσεως του Εφετείου Αθηνών, υπ' αριθμ. 8567/15-6-1851, περιληπτικά σημειώνω τα εξής:
Όλοι οι προ του 1821 επισκεφθέντες την Ακαρνανία ξένοι περιηγητές αναφέρονται και στο χωριό Μήλα, όπως και στην πόλη Αχελώος. Οι μετέπειτα ασχοληθέντες με την Ακαρνανίαν ή το Ξηρόμερο δικοί μας ιστορικοί και ερευνητές δεν ασχολήθηκαν ποτέ με το χωριό Μήλα όλο το βάρος το έριξαν στην πόλη Αχελώος.
Η θέση του χωριού Μήλα είναι γνωστή. Κατά το 1836 είχε επτά οικογένειες ή 31 κατοίκους με πρόκριτους, τους Π. Σταθελάκη, Γιάννο Χρύσαφο (Χρυσοφογιάννη) και τελευταίος ο Γιαννάκης Ραποτίκας, βλαχοποιμένας, κάτοικος Ποδολοβίτσας. Στο χωριό υπήρχε μέχρι το 1841, οπότε και έπαυσε να υπάρχει, άγνωστο το γιατί. Πάντως κάποια μάλλον σχέση εξάρτησης υπήρχε μεταξύ Ποδολοβίτσης και Μήλας, διότι τα αυτά επίθετα υπήρχαν και στην Ποδολοβίτσα. Σαν αγωνιστές του 1821 δεν αναγράφουν ως πατρίδα της Μήλα, αλλά την Ποδολοβίτσα.
Ο Πάνος Σταθελάκης ήταν εγκατεστημένος στην Ποδολοβίτσα. Στο Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Οινιάδος δεν είχε εκπρόσωπο ούτε και αντιπρόσωπο στις διάφορες τοπικές συνελεύσεις. Ίσως να εκπροσωπείτο από τους της Ποδολοβίτσης. Αυτά ως εισαγωγή. Αν κάποτε μου δοθεί ευκαιρία θ' ασχοληθώ εκτενέστερα με το χωριό Μήλα.
Ἀπόφαση 8567/15-6-1851
Ἐν ὀνόματι τοῦ Βασιλέως Ὄθωνος
Τὸ Δικαστήριον τῶν ἐν Ἀθήναις Ἐφετῶν Τμῆμα Α'
Συγκείμενον ἐκ τῶν δικαστῶν Α. Μωραϊτίνη πρόεδρον κ.λ.π., συνεδρίασεν δημοσίως ἐπὶ τῷ ἀκροατηρίῳ τὴν δεκάτην πέμπτην Ἰουνίου 1851, ἶνα δικάση ἐπὶ τῆς ἐξῆς ὑποθέσεως, μεταξύ τῶν ἀδελφῶν Γρηγορίου Χρυσαφογιάννη καὶ Ἑλένης Χρυσαφογιάννη σύζυγον Σπυρίδωνος Δρακοπούλου κατοίκων τοῦ μὲν πρῶτον Ποδολοβίτζης τῆς δὲ δευτέρας Παλαιοκατούνης, ἀπόντων καὶ παραστάντων ὑπὸ τοῦ πληρεξουσίου Χρ. Κρασσά, δικηγόρου, παρόντος δυνάμει τοῦ ὑπ' ἀριθμ. 6097 ἐγγράφου τοῦ Συμβολαιογράφου Ἀγρινίου Ἰωάννου Σταματιάδου καὶ τοῦ ὑπ' ἀριθ. 11694 τοῦ Συμβολαιογράφου Μεσολογγίου Ἀθ. Παπαλουκά καὶ τῆς καθ' ὁ ἡ διακοπή καὶ ἐκκαλούσης Μαρίας Παπαϊωάννου χήρας Χρ. Χρυσαφογιάννη κατοίκου Καλυβίων, Ἀγρινίου πεινήσης ἀπούσης, παρασταθείσης ὑπὸ τοῦ ἀντικλητοῦ πληρεξουσίου Δ.Γ. Σταματάρη, δικηγόρου παρόντος (ἀντκλ. ὑπ' ἀριθ. 20220) καὶ τοῦ καθ' οὗ ἐπίσης ἡ διακοπή Ἰωάννου Καμμενοπούλου, κατοίκου Ἀγρινίου καὶ παραστάντος θεσάντων γνωστῶν πληρεξουσίων τον Δ. Κυριακού καὶ Μ. Ποτλή, δικηγόρων παρόντων.
Ὁ Γρηγόριος Χρυσαφογιάννης καὶ Ἑλένη Χρυσαφογιάννη σύζυγος τοῦ Σπυρ. Δρακόπουλου, διὰ τῆς ἀπὸ 5-4-1850 ἀγωγῆς τῶν κατά τῶν Κων. Δρακόπουλον, Ἀθανάσιον Κουτρούλη καὶ Μαρίας Παπαϊωάννου χήρας Χρήστου Χρυσαφογιάννη ἐνώπιον τοῦ ἐν Μεσολογγίου Πρωτοδικείου, ἐξέθεσαν ὅτι ὁ ἀδελφός τῶν Χρῆστος Χρυσαφογιάννης ἀποβιώσας εἰς Ἀγρίνιον, συνέταξε τὴν ἀπὸ 23-6-1847 διαθήκην ὑπ' ἀριθ. 4919 δημόσιαν διαθήκην δι' ἧς ἀνέφερεν κληρονόμους ἐφ' ὅλης τῆς κινητής καὶ ἀκινήτου περιουσίας τοῦ τούς ἐν τῇ διαθήκῃ ταύτῃ παραγραφομένους, τούς ἐναγομένους χωρίς παντάπασιν νὰ κάνη λόγον τινα εἰς τὴν διαθήκην περί τῶν ἐναγόντων.
Ἡ εἰς τούς ἐναγομένους ἐκαταλειφθείσα διὰ τῆς διαθήκης ταύτης περιουσία ἥτις ἔγκειται ἐξ ἑκατόν περίπου στρεμμάτων ἀγρῶν κειμένων τὶς τὰς θέσεις Κάτω Κάμπος, Ἐπάνω Κάμπος, νησίου Μεταξά καὶ Λίμπα τῆς περιφέρειας τοῦ χωριοῦ Μήλα, δύο ἀγελάδας, ἓν δαμάλιον, εἰς δὲ τὴν σύζυγόν τοῦ ἰδίως, ἄφησεν διὰ τῆς διαθήκης ταύτης ἕνα ἵππον καὶ τὰ εἰς αὐτόν ὀφειλόμενα παρά τρίτων, ἤτοι παρά τοῦ Στάθη Σκορδή 16 τάληρα, παρά τοῦ Τάκη Μπάϊλα Παπαδημητρίου κ.λ.π. κατοίκων τοῦ χωριοῦ Μήλα, τάληρα 30, παρά τοῦ Κων/νου καὶ Γεωργίου Σίμου Ρώσσου τάληρα 8, παρά τοῦ Παπακώστα τάληρα 3 Γαλλικά, παρά τοῦ Γεωργίου Μιλιά δίστηλα 16 καὶ παρά τοῦ Κων. Κατσαρέση δίστηλα 6 ἤτοι τὸ ὅλον δίστηλα 79, καὶ εἷς τὴν ὁποίαν ἐπίσης ἐκάρπησε τὰ κατά τὸ παρελθόν ἔτος εἰσοδήματα τῶν ἀγρῶν τοῦ, τὰ ὁποία ἡ σύζυγός τοῦ ἔλαβεν ἐξαιτουμένη διὰ ταῦτα, ἐπειδή
α) ἡ διαθήκη αὕτη εἶναι ἄκυρος διότι εἶναι ἐναντίον τοῦ περί διαθήκης ψηφίσματος, δὲν ἀναφέρει εἰς αὐτὴν τὰ ἐπαγγέλματα τῶν μαρτύρων, οὔτε μνημονεύεται ἡ ἐνορία ἑνὸς τούτων, διότι συμπεριλήφθησαν πέντε μάρτυρες καὶ διότι οὗτοι δὲν ἀναγκάσθηκαν πρὶν ὑπογράψωσι τὴν διαθήκην ταύτην καὶ ἐπειδή προσκαλέσαντες τούς ἐναγομένους εἰς ἀπόπειραν συμβιβασμοῦ δὲν κατορθώθῃ τοῦτο ὥς ἐξάγεται ἐκ τῆς ἐν τὴ δικογραφία ὑπ' ἀριθ. 9 ἐκθέσεως τοῦ Εἰρηνοδικείου Αἰτωλικοῦ καὶ τοῦ ἀπὸ 20-12-1847 πρακτικῶν τοῦ Εἰρηνοδικείου Ἀγρινίου ἅτινα παρακατετέθησαν εἰς τὸ Δικαστικόν Γραφεῖον μετά τῆς ἄλλης καὶ τῶν προτάσεων τῶν εἰς τὴν ἀκύρωσιν τῆς προμνησθείσης ὑπ' ἀριθ. 4919 ἐπισήμου διαθήκης τῶν ἀδελφῶν Χρ, Χρυσαφογιάννη ἐπὶ τῷ τέλει ν' ἀναγνωρίσωσιν οὗτοι ὡς ἐξ ἀδιαθέτου κληρονόμοι τούτου
β) ἵνα κατά συνέπειαν καταδικασθῆ ἥ παραχωρήση εἰς τῶν διακατόχων καὶ κυριότητα τῶν τούς ἀγρούς Θεαν. Μήλας καὶ δύο ἀγελάδας, ἓν δαμάλιον καὶ ἰδίως ἡ Μαρία Παπαϊωάννου δίστηλα 79, τὸν ἵππον καὶ τούς ὑπ' αὐτῆς συλλεγέντας καρπούς τῶν ἀγρὸν τῶν ἀδελφῶν τῶν Χρ. Χρυσαφογιάννη, νὰ διαταχθῇ ἡ ἐγκατάστασις αὐτῶν εἰς τούς ἀγρούς τούτους καὶ ἡ ἐπιβολή τῶν ἀντιδίκων τῶν ἐπὶ τῆς ὁριζομένη εἰς το ἄρθρον 880 παρ. Ζ τῆς πολιτικῆς δικονομίας ποινῆς 1) νὰ καταδικασθῶσιν οἱ ἀντίδικοι εἰς τὰ δικαστικά ἔξοδα ....... κοινοποιηθείσης τῆς, ἀγωγῆς ταύτης ἡ Μαρία Χρυσαφογιάννη ...... συζητήσεως γενομένης τὸ ρηθέν πρωτοδικεῖον ...... ἐκήρυξε την διαθήκην ἄκυρον ...... ἐπέβαλε εἰς βάρος τῶν ἐναγομένων τὰ ἔξοδα τῆς δίκης ...... Ν' ἀποδείξωσι ἡ Μαρία την ἀξίαν τοῦ ἵππου πρὸς δὲ ὅτι ἠδύνατο νὰ λάβη λόγω εἰσοδήματος ἑνὸς ἔτους ἀπὸ τούς προαναφερθέντας ἀγρούς σίτον κάδους 100 δρχ. 500) ...... ....... Την ἀπόφασιν ταύτην (τοῦ Πρωτ. Μεσολογγίου) ὁ Ἰωάννης Καμμενόπουλος ...... ....... Ἀπέρριψεν τὴν ἀπὸ 5-4-1850 ἀγωγή τῶν Γρηγορίου καὶ Ἑλένης καὶ Μαρίας ...... ....... Τὴν ἀπόφασιν ταυτήν οἱ ἀδελφοί Γρηγόριος Χρυσαφογιάννης καὶ Ἑλένη Χρυσαφογιάννη διὰ τῆς ἀπὸ 6-5-1851 ἀνακοπής τούς ...... ...... Ἐπειδή οἱ διαληφθέντες ἀδελφοί κατοικοῦν εἰς ἄλλον τόπον καὶ παρά εἰς Ἀθήνας, ὁ μὲν πρῶτος εἰς Ποδολοβίτζαν ἡ δὲ Ἑλένη εἰς Παλαιοκάτουναν ...... . ..... Διὰ ταῦτα ..... Ἀπορρίπτει τὴν περί ἀπαραδέκτου τῆς προκειμένης ἀνακοπῆς ἐκτάσεως τῆς Μαρίας χήρας Χρ. Χρυσαφογιάννη ..... ....... Ἀπορρίπτει τὴν θέσιν τῆς Μαρίας Χρυσαφογιάννη....... .. ..... Καταδικάζει εἰς τὰ δικαστικά ἔξοδα ...... ....... Ἐκρίθη καὶ ἀπεφασίσθη ἐν Ἀθήναις τὴν 23-6-1851.
Ὁ Πρόεδρος Μωραϊτίνης
Έρευνα του πρώην Γραμματέα της Αδελφότητας M. Σκουτέρη