Τα Ξωκλήσια του Χωριού μας
Παναγία Φανερωμένη
Απομεινάρια ενός ένδοξου παρελθόντος και ενός μεγάλου χωρίου το οποίο διαλύθηκε και εξαφανίστηκε. Το αρχαίο χωριό Μήλα το οποίο αναφέρεται και περιγράφεται από τον εβραιότουρκο περιηγητή του δέκατου ένατου αιώνα Εβλιά Τσελεπή φαίνεται να είναι κτίσματα των αρχών της Τουρκοκρατίας. Μικρό σκοτεινό σχεδόν χωμένο μέσα στη γη με χαμηλή πόρτα και πολύ μικρά παράθυρα φαίνεται να εξυπηρετούσε τις λειτουργικές ανάγκες των Ρωμιών και να εχρησιμοποιείτο και σαν κρυφό σχολειό. Πιθανότατα περιστοιχιζόταν και από άλλα κτίρια μικρά τα οποία καταστράφηκαν και οι πέτρες τους έγιναν υλικά για να κτιστούν τα όμορα χωριά όπως και οι πέτρες από το χωριό όλο χρησιμοποιήθηκαν σαν παρόμοια υλικά γι αυτό η Μήλα εξαφανίστηκε από το χάρτη. Αναστηλώθηκε και βγήκε από την αφάνεια όσο ήταν δυνατόν από την Κωνσταντίνα Αντωνοπούλου ή Κοκονέλου. Εξαιτίας της αρπακτικής διαθέσεως των γειτόνων της έχει υποστεί σημαντικό περιορισμό του χώρου της. το μέρος μοσχοβολάει και μερικές φορές είναι σαν να μυροβλύζει ίσως κάπου εκεί γύρω να αναπαύεται το λείψανο κάποιου Άγιου ανθρώπου Παλαιότερε ετιμάτο πάρα πολύ από τους ανθρώπους σήμερα υπάρχει μια χαλάρωση και αδιαφορία. Από το 2004 στο πλάι της την συντροφεύει ο μικρός Ναός του Αγίου Ιωάννου προδρόμου δημιούργημα και προσφορά ευλαβών ψυχών προς δόξαν Θεού και τιμή του Αγίου. Σήμερα σε ένα κελλί διαμένει και υπηρετεί την Κυρία Θεοτόκο ένας γέρος Μοναχός ο π. Θεόκλητος.
Μετά τιμής A.M. Ιερεύς Άγγελος Μπεκιάρης
Δίπλα στον Αχελώο στο δρόμο προς το χωριό Παλιομάνινα, δυό τρία χιλιόμετρα έξω απ' το χωριό, βρίσκεται το ξωκλήσι Παναγία η Φανερωμένη. Φτωχό και ταπεινό ξωκλήσι, χωρίς κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον εξωτερικώς και εσωτερικώς και χωρίς καμιά ιστορία έξω από κείνη, που κρατεί δεμένο τον πληθυσμό του χωριού μ' αυτό. Σ' αυτό γίνεται λειτουργία μια φορά το χρόνο, τη Δευτέρα του Πάσχα. Στα παιδικά μου χρόνια γινότανε σωστό πανηγύρι εδώ. Όλο το χωριό μαζευότανε εκεί, ακόμα και πολλοί απ' την Παλιομάνινα και κτηνοτρόφοι Ευρυτάνες που παραχείμαζαν στην περιοχή. Έψηναν αρνιά και κάτω απ' τον ήσκιο των πυκνών αγραπιδιών και μέσα στους ανθισμένους θάμνους που μοσχοβολούσαν - άνοιξη ήτανε - και τα κελαδήματα των πουλιών και τα κουδουνίσματα των κοπαδιών, που λες και λάβαιναν μέρος κι αυτά και μετείχαν στην ευφροσύνη των χωρικών και στο πανηγύρι, έδινε κι έπαιρνε η ευωχία και το γλέντι με τα ωραία δημοτικά μας τραγούδια και με τους ζουρνάδες και τα νταούλια ως αργά το δειλινό. Τότες έπαιρνε έκφραση η «αγάπη» του Πάσχα.
Μέσα σε κείνο το καθαρά θρησκευτικό πανηγύρι οι χωριανοί δένονταν πιο πολύ μεταξύ τους κι αδερφώνονταν... Το δειλινό γύριζαν στο χωριό σε μιαν ατέλειωτη γραμμή σαν συμπεθερικό, γλεντώντας και τραγουδώντας και χορεύοντας στο δρόμο... για να συνεχίσουν και στο χωριό το ζουρναδογλέντι ως τη νύχτα! Μια φορά το χρόνο τη Δευτέρα της Διακαινησίμου γινότανε αυτό. Και σήμερα φτάνουν πολλοί ως εκεί την ήμερα αυτή. Μετά τη λειτουργία κάθονται για μισή ή μιαν ώρα στο προαύλιο στα πεζούλια, τρώνε κάτι από όσα έχουν φέρει μαζί τους κρέας, αυγά, τυρί κλπ. και υστέρα φεύγουν. Και ο τόπος ερημώνει... Πάει, χάθηκε το πανηγύρι...
"Απόσπασμα από το βιβλίο του Κωστα Αλεξ. Πετρονικολού Ποδολοβίτσα-Πεντάλοφος"
Ακριβώς διπλά και προς τα αριστερά της Φανερωμένης ανεγερθεί ένα πιο μικρό ξωκλήσι. Εργασίες προσθήκης, επισκευής, συντήρησης και ανακαίνισης γίνονται συνέχεια στα εξωκλήσια του χωριού μας με αποτέλεσμα να διατηρούνται σε *άριστη *κατάσταση τόσο οι κύριοι όσο και οι γύρω από αυτά χώροι. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε τις μεγάλες προσπάθειες που κάνει αφιλόκερδα για τις παραπάνω εργασίες η συμπατριώτισσα μας Ελένη Μπίτση, να την συγχαρούμε θερμά και να σημειώσουμε πως όλοι έχουμε υποχρέωση να συμπαρασταθούμε στο θεάρεστο έργο της.
Ζωοδόχου Πηγής
Μικρό εκκλησάκι κτισμένο σε μικρό λόφο δυτικά στο δρόμο προς τη δεξαμενή, πιο γνωστή ως Παναγιά, φαίνεται να είναι του δεκάτου έκτου αιώνος.Ανακαινίστηκε από τα ερείπια και σχεδόν αναστηλώθηκε από την Κωνσταντίνα Αντωνοπούλου γνωστή ως Κοκονέλου σήμερα χρειάζεται συνεχή συντήρηση τελευταία παρατηρήθηκαν στους τοίχους της πολλές ρωγμές. Στην Τουρκοκρατία χρησιμοποιήθηκε ως τόπος καταφυγής και εκκλησιασμού ίσως και σαν κρυφό σχολειό.
Μετά τιμής A.M. Ιερεύς Άγγελος Μπεκιάρης
Σε απόσταση περίπου τριών χιλιομέτρων απ' το χωριό προς τα δυτικά του, σε ένα ψηλό λεκανοπέδιο ωραιότατο, από όπου μπορείς να αγναντεύεις τον κάμπο που απλώνεται γύρω από το χωριό, ένα κάμπο απέραντο, που σχίζεται απ' τον Αχελώο που κυλάει σα φίδι και στεφανώνεται ένα γύρο από χαμηλά βουνά πράσινο με τα χωριά Πεντάλοφο - Γουριά - Παλαιοκατούνα - Κατοχή και δυτικά ως το τέρμα του κτήματος του Λεσινιού, που σαν να προστατεύεται απο το ψηλό κι απότομο βουνό Καλχίτσα, τελευταίο στη σειρά των Ακαρνανικών ορέων, ένα άλλο ξωκλήσι, η Παναγιά.
Ταπεινό και τούτο κι απλό σαν το άλλο, τη Φανερωμένη. Κάθε χρόνο γίνεται κι εδώ λειτουργία την Παρασκευή της Διακαινησίμου, της Ζωοδόχου Πηγής. Κάποτε, τότε στα παλιάχρόνια, γινότανε κ' εδώ πανηγύρι και γλέντι, όπως στη Φανερωμένη, σαν τέρμα όμως στις γιορτές του Πάσχα, γιατί σε μιά - δυό μέρες θα άρχιζε πάλι η δουλειά κι ο μόχθος χωρίς διακοπή, χωρίς αναπνοή ως τον Αύγουστο, που θα πανηγυρίσουν και θα γλεντήσουν τρεις μέρες συνέχεια (στις 6 Αυγούστου της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος). Εδώ θυμάμαι ιδιαίτερα το μάζεμα του «αμάραντου». Πλήθος οι νέοι και οι νέες τρέχαμε και σκαρφαλώναμε στις απόκρημνες κορφές λόφου κοντινού για να κόψουμε και φέρουμε στα σπίτια μας τον «αμάραντο», ένα χρυσοκίτρινο λουλούδι, που φυτρώνει μέσα στις πέτρες και χρυσώνει με το γλυκοκίτρινο χρώμα του τον τόπο και μοσχοβολάει.
Τα τελευταία χρόνια οι χωριανοί συνηθίζουν να επισκέπτονται το ξωκλήσι αυτό την Καθαρή Δευτέρα ως τόπο για να χαλάσουν τα κούλουμα.
"Απόσπασμα από το βιβλίο του Κωστα Αλεξ. Πετρονικολού
Ποδολοβίτσα-Πεντάλοφος"
«Παναγία η Βοήθεια» και «Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός»
Δυτικά της Πενταλόφου, διακόσια μέτρα από το λόφο Κρυφό, παίρνοντας το δρόμο δίπλα στο αρδευτικό κανάλι, λίγο πριν φθάσουμε στο αντλιοστάσιο, στρίβουμε δεξιά στο δρόμο που καταλήγει στα μαντριά του Σουλεϊμάνη. Εμπρός μας, ξεπροβάλει η κούλια του Παπασάκια, ένα παλιό διώροφο κτίριο γκρεμισμένο και πνιγμένο μέσα στις αγριοσυκιές και τις λυγιές. Προχωρώντας, αριστερά μας συναντάμε τις κατσικοκαλύβες του Μέλια του Νεωκόρου και δεξιά μας το κτήμα του Παντελή Κορφιάτη. Eκεί, αριστερά του κτήματος και πάνω, ένας τσιμεντόδρομος μας οδηγεί σε ένα μικρό Χριστιανικό Ναό αρκετά παλιό. Μισογκρεμισμένος καταπνιγμένος στα Βάτα και τα κατσαρίδια, έστεκε, μόνος καιέρημος ποιος ξέρει για πόσα χρόνια, θύμα των ανέμων και των κάθε λογής τυμβωρύχων και θησαυροθήρων. Όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου, μερικοί χριστιανοί θέλησαν να αναστήσουν και να φέρουν στο φως αυτόν το μικρό Ναό τον σχεδόν κατεστραμμένο.
Πρώτα πρώτα τον καθάρισαν από τα βάτα και τα κατσαρίδια και άνοιξαν το δρόμο έως το Ναό. Οι ακτίνες του Ηλίου αποκάλυψαν ένα μικρό Ναό σχεδόν Πρωτοχριστιανικό με βάση αυτά που φανερώθηκαν. Χωμένος κτιριακά σχεδόν μέσα στο βράχο του λόφου αφού για να μπεις έπρεπε να κατέβεις ένα μέτρο με τοίχο πάχους εξήντα πόντων και κτισμένος από πέτρα του βράχου του μικρού λόφου. Με την πρώτη επαφή αυτή αποκάλυπτε ένα πολύ παλιό παρελθόν. Το απλό Ιερό του, στραμμένο, ανατολικά με μεγάλη ακρίβεια, με κόχη και μικρό παράθυρο, το ανύπαρκτο τέμπλο του με υποψία θωρακίου, χωρίς πρόθεση, αλλά με Αγία Τράπεζα, προσδιορίζουν, μια εποχή που οι χριστιανικοί Ναοί δεν είχαν τέμπλα και η ακολουθία ως προθέσεως ετελείτο στην Αγία Τράπεζα μέσα στη Θ. Λειτουργία. Έτσι πάμε πολύ παλιά στα πρωτοχριστιανικά και τα πρωτοβυζαντινά χρόνια.
Το νερό της βροχής μας έδωσε, μια παλιά κεραμίδα με τον αριθμό 916 εννιακόσια δέκα έξι μαζί με ανθρώπινα οστά. Έτσι συμπεράνουμε ότι εκεί τον δέκατο αιώνα εθάβοντο άνθρωποι χριστιανοί. Αν πράγματι είναι έτσι οπως τα στοιχεία μας καθοδηγούν, τότε έχουμε μια χριστιανική κοινότητα που ζούσε στο Γιόλακα ή Μετόχι από τα πρώιμα χριστιανικά χρόνια.
Στα υστεροβυζαντινά χρόνια και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ο Ναός και η περιοχή γύρω κατά την πρακτική της εποχής περιήλθε στην κατοχή κάποιου Μοναστηρίου από το οποίο και ονομάστηκε Μετόχι. Γύρω από το Μετόχι δραστηριοποιούνταν, οι λιγοστοί κάτοικοι με τις φαμίλιες τους, συνεχιστές της πρώτης χριστιανικής κοινότητος, κάτω απ' τη μύτη των βαρβάρων Αγαρηνών, οι οποίοι τελικά τους εξόντωσαν και κατέστρεψαν τον μικρό Ναό τους. Οι ντόπιοι που ζουν σήμερα θέλουν το Ναό αυτό να τιμάται προς τιμήν της Παναγίας, αλλά κανείς δεν ξέρει.
Εμείς σήμερα, δεχόμενοι, την άνωθεν βοήθεια σαν πέρασμα αύρας λεπτής και τη φώτιση της Παναγίας μας, ονομάσαμε τον Ναό «Παναγία η Βοήθεια» και «Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός», προς τιμήν της Θεοτόκου μητέρας του Κυρίου μας και του Μεγάλου Αγίου της υπόδουλης Ρωμιοσύνης σωτήρα του γένους από τον εξισλαμισμό και την εξαφάνιση με καταγωγή από τα χώματα μας. Φανταζόμαστε τον Άγιο Κοσμά, απέναντι από το Ναό και κάτω από την αιωνόβια ελιά που υπάρχει εκεί σε κάποια από τις περιοδείες του να κηρύττει και να νουθετεί τους Χριστιανούς Έλληνες κατοίκους του Γιόλακα. Ο Ναός σκεπάστηκε και έγινε λειτουργικός το έτος 2006 με έξοδα του Ιερού Ναού Μεταμόρφωση Σωτήρος και ευλαβών ενοριτών. Η Πρώτη Θεία Λειτουργία έγινε στις 24/8/2006 ημέρα μνήμης του Αγίου Κοσμά. Θεσπίστηκε να λειτουργείται στις 21 Νοεμβρίου καθώς και τη Δευτέρα του Θωμά και 24 Αυγούστου.
Δεν θα μνημονεύσουμε εδώ ονόματα αυτά θα τα μνημονεύσει η Παναγία μας και ο Κύριος μας. Η παρούσα διήγηση αφιερούται σε όσους συνέβαλαν στην αποκάλυψη και επαναλειτουργία του Ναού προσφέροντας τον όβολό τους και τη συνδρομή τους. Στη μνήμη των σφαγιασθέντων από τους βαρβάρους και ενταφιασθέντων γύρω από το Ναΐσκο κατοίκων του Γιόλακα.
Μετά τιμής A.M. Ιερεύς Άγγελος Μπεκιάρης
Ιερός Ναός Παναγία Φανερωμένη (Καλχίτσα)
Χωμένη μέσα στο όρος Καλχίτσα και με θέα προς τον κάμπο του Λεσινίου, αλλά και το Ιόνιο πέλαγος, δεσπόζει η Παναγία Φανερωμένη ή Παναγία του Βάλτου.
Σύμφωνα με την παράδοση, στην απόκρημνη πλαγιά του βουνού Καλχίτσα, μέσα στη σπηλιά είναι χτισμένο το πανέμορφο αυτό εκκλησάκι, εκεί λέγετε ότι βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, ενώ από το μοναδικό σταλακτίτη που υπάρχει μες στη σπηλιά στάζει το δάκρυ της Παναγίας.
Η Παναγία Φανερωμένη γιορτάζει στις 20 Ιουνίου, όπου πλήθος πιστών συρρέουν με ευλάβεια και επισημότητα στο ιστορικό μοναστήρι ευλάβεια για ιερό προσκύνημα.
Η Παναγία του Βάλτου
(Παναγία Φανερωμένη)
…Kι ανάμεσα στις σχισμές του βουνού, κοντά σε δυό θεόρατες σπηλιές, άσπριζε τοίχος ανθρώπινος, με το καμπαναριό ψηλά, και με την καφετιά δίφυλλη πόρτα της Παναγιάς!… Mοναδική εκκλησία χτισμένη σε σπηλιά κ’ η Aγία Tράπεζά της μέσα σε υγρή κόχη, φωτίζεται απόκοσμα από τις χαραμάδες των βράχων, και πίσω της, ακόμη βαθύτερη σπηλιά, χώνεται στον κόκκινο γρανίτη και περπατάει φιδωτά στα σπλάχνα του… για να φέρει, από θέλημα υπεράνθρωπο, τον ελεύθερο αέρα στους σκλαβωμένους Tιτάνες!…
Eκεί μέσα, στα σπλάχνα της γης, βρέθηκε η όμορφη εικόνα της Παναγιάς, από τσοπάνους του Θεού που κάποτε σε χρόνια πονηρά κρύβονταν αυτού και κούρνιαζαν για να γλυτώσουν την αλλοπιστία των Οθωμανών. K’ έλεγαν οι παλιοί του τόπου μας, μέχρι να φανερωθεί η Παναγιά, κάθε Δεκαπενταύγουστο ένας στοιχειωμένος ταύρος έβγαινε στην είσοδο της σπηλιάς και ξεσήκωνε τους ξωμάχους με το μούγκρισμά του…
απόσπασμα από το βιβλίο του Οδυσσέα Ζούλα
“Ιστορίες από τον Αστακό”
