ΑΡΧΑΙΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ
ΔΗΜΟΣ OINIAΔΩN
H IΣTOPIKH ΠOPEIA TΩN 3.000 XPONΩN

ΛIMANIA OINIAΔΩN

Εκεί που η λίμνη Κυνία προσέγγισε τα τείχη στη βάση της βορειοδυτικής πλαγιάς του οχυρωμένου λόφου, βρισκόταν το αρχαίο λιμάνι των Οινιάδων. Ήταν καλά προστατευμένο μέσα σε κολπίσκο με την τρίτη Ακρόπολη με τους δύο πύργους πάνω του. Εκεί πάνω σε κάθετα σχεδόν λαξευμένο βράχο, παρατηρούμε σήμερα τις εγκαταστάσεις του ελλιμενισμού, τις βάσεις των μεγάλων μεταλλικών κρίκων, δέστρες των πλοίων και τα διαζώματα για την εξώλκυση και επισκευή των πλοίων της εποχής. Ο κλειστός αυτός όρμος έχει άνοιγμα μόνο προς τη δύση απ’ όπου τα πλεούμενα μέσω της λίμνης Κυνίας είχαν άμεση πρόσβαση στο Ιόνιο. Υπάρχουν εφτά διαζώματα, που σημαίνει ότι μπορούσαν ταυτόχρονα να δέσουν ή να εξωκλυθούν εφτά σκάφη.

Πρόκειται ίσως για το καλύτερα σωζόμενο νεώριο του αρχαίου κόσμου και σ’ αυτό βοηθά το ότι είναι λαξευτό στο βράχο κι όχι χτισμένο με υλικά και αποτελούσε το ναύσταθμο των Οινιαδών. Το μεγάλο λιμάνι, όμως, της πόλης που ως φαίνεται είχε μεγάλη εμπορική κίνηση ήταν στη νοτιοδυτική πλευρά του νησιού, κοντά στη μεγάλη κεντρική πύλη της πόλης. Επίσης στην λίμνη Ουρία της Κυνίας και το τρίτο λιμάνι. Όλα τα λιμάνια ήταν λιμναία κι όχι ποτάμια. Το πρώτο της Κυνίας στα δυτικά πρέπει να ήταν για πολεμικούς κυρίως σκοπούς και για επισκευές. Το νοτιοανατολικό ήταν το κυρίως εμπορικό και μεγαλύτερο των άλλων. Αυτό είχε και ευκολότερη πρόσβαση στον Αχελώο.

AΛΛA KTIPIA KAI EYPHMATA

Αν και δεν έχουν μείνει πολλά ορατά στοιχεία για τα κτιριακά συγκροτήματα εντός των Οινιαδίτικων τειχών, όλα δείχνουν ότι υπήρχαν κατοικημένοι χώροι, δημόσια κτίρια κι ένας μικρός ναός που βρέθηκε κοντά στο λιμάνι της Κυνίας. Σημαντική περιγραφή των εσωτερικών κτιρίων και μικρές ανασκαφές έγιναν από τον Πάουελ το 1900-1901. Ο μικρός ναός κοντά στο λιμάνι και το τείχος είναι τρίχωρος, λιτός και χωρίς κίονες. Ο ναός είχε κεραμοσκεπή, τείχος πάχους 0,5 m και μέσα βρέθηκε βάση αγάλματος και τμήμα του πέλματος ποδιού αγάλματος όπου διακρίνονται φθαρμένα τα δάκτυλα. Πιθανά το άγαλμα να ήταν της Αθηνάς της Σωτήρας την οποία λάτρευαν οι ναυτικοί στον Πειραιά τότε. Ο ναός εξ’ άλλου είναι δίπλα στο λιμάνι.

H αρχαιολογική αποστολή των Αμερικανών το 1900 εντόπισε επίσης ένα συγκρότημα λουτρών τα οποία έδωσαν καθώς τα ερευνούσαν πολύτιμες πληροφορίες και ευρήματα. Πρόκειται για Ελληνικά λουτρά με αίθουσες ζεστού νερού, με κρύου νερού και με δωμάτια μυρώματος (ελαιοθέσια). Βρέθηκαν επίσης ενεπίγραφα κεραμίδια, αιχμή δόρατος, νομίσματα της περιόδου 230-168 π.χ.

Στο λόφο του Τρίκαρδου, ο ασβεστόλιθος δημιουργεί πολλές ρωγμές και τρύπες. Πολλές απ’ αυτές τις τρύπες χρησιμοποιούνταν όπως φαίνεται σαν κελάρια τροφίμων ή υδατοδεξαμενές. Οι μεγάλες τρύπες έχουν μορφή καταβόθρας και ονομάζονται από τους ντόπιους Λάμιες. Στο εσωτερικό τους έχει βαθιά καθαρά νερά από τον πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής.

H ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΗ ΟΙΝΙΑΔΕΣ

H αρχαία πόλη Οινιάδες είναι κτισμένη στη βόρεια όχθη του ποταμού Αχελώου 4 χλμ. δυτικά του σημερινού χωριού Κατοχή. Υπήρξε η δεύτερη σε μέγεθος και σπουδαιότητα πόλη των Ακαρνάνων μετά τον Στράτο. Κατείχε στρατηγική θέση από την οποία ελεγχόταν τόσο η είσοδος προς τον Πατραϊκό κόλπο όσο και η θαλάσσια αρτηρία μεταξύ της Ακαρνανίας και των νησιών Λευκάδας, Ιθάκης και Κεφαλλονιάς. Παράλληλα βρισκόταν κοντά στις εκβολές του Αχελώου και ως εκ τούτου σε θέση κατάλληλη για δημιουργία λιμανιού και για εμπορική δραστηριότητα. Για τους λόγους αυτούς σημείωσε μεγάλη οικονομική και πολιτισμική ακμή.

Αν και το όνομά της υποδηλώνει τόπο ή περιοχή παραγωγής οίνου, ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι έχει σχέση με τον μυθικό βασιλιά της Καλυδώνας τον Οινέα. Πάντως μυθικός ιδρυτής της θεωρείται ο μητροκτόνος Αργείος Αλκαιών, ο οποίος μετά από χρησμό του μαντείου των Δελφών ήλθε εδώ προκειμένου να ξεφύγει από τις Ερινύες. Ο Στράβων μας πληροφορεί ότι το παλιότερο όνομα της πόλης ήταν Ερυσίχη. Πολλοί μελετητές υποθέτουν πως πρωτοϊδρύθηκε τον 6ο αιώνα π.Χ. ως αποικία των Κορινθίων.

Οι Οινιάδες, ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ. ήταν μια πόλη με ισχυρή οχύρωση. αν και επί Ακαρνανικού εδάφους, συνδέεται συχνά με την Αιτωλία, αφού παρέμενε για μεγάλα χρονικά διαστήματα κάτω από την αιτωλική κατοχή. Ενώ τα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου είχε φιλικές σχέσεις με τους Σπαρτιάτες, το 424 π.Χ. προσχώρησε στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Από το τέλος του 4ου έως το τέλος του 3ου αιώνα π.Χ. καταλήφθηκε αρκετές φορές, από τους Μακεδόνες και μία από τους Ρωμαίους. Μετά την ίδρυση της Νικόπολης οι κάτοικοί της, όπως και οι κάτοικοι άλλων περιοχών της Ακαρνανίας και της Ηπείρου, αναγκάζονται να μετοικήσουν στη νεοϊδρυθείσα πόλη.

Η οχύρωση δεσπόζει πάνω σε κατάφυτο από βελανιδιές λόφο, ο οποίος είναι γνωστός με την ονομασία Τρίκαρδος τουλάχιστον από τον 15ο αιώνα Η διατήρησή της είναι εντυπωσιακή και αποτελεί ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά δείγματα της αρχαίας οχυρωματικής τέχνης. Στην κορυφή του λόφου βρίσκεται η Ακρόπολη με ξεχωριστό περίβολο. Τα τείχη, πλάτους περίπου 2,60 μ., μέγιστου σωζόμενου ύψους 6 μ. και περιμέτρου 6,5 περίπου χλμ., είναι κτισμένα σε όλο το μήκος τους κατά το πολυγωνικό σύστημα. Χωριστή οχύρωση περικλείει το λιμάνι της και τα νεώριά της, η λεγάμενη «οχύρωση ή ακρόπολη του λιμανιού». Οι πύργοι που απαντούν κατά διαστήματα πιθανόν αποτελούν μεταγενέστερες προσθήκες, ενώ οι πολλαπλές γωνιώσεις κατασκευάστηκαν εξαρχής. Περιλαμβάνει δώδεκα πύλες και πυλίδες διαφορετικών τύπων με πιο αξιόλογο τον τύπο της καμαρωτής πύλης. Σε ο,τι αφορά στους πύργους, άλλοι ήταν κτισμένοι κατά το πολυγωνικό σύστημα και άλλοι κατά το ψευδοϊσόδομο τραπεζιόσχημο. Το στοιχείο αυτό της συνύπαρξης πολυγωνικού τείχους με πύργους πολυγωνικής και ψευδοϊσόδομης τραπεζιόσχημης τοιχοποιίας συναντάται στις περισσότερες οχυρώσεις της Ακαρνανίας.

Εντός της οχύρωσης είναι σήμερα ορατά τα δημόσια κτίρια της Αγοράς (βουλευτήριο, στοά, «οικοδόμημα με οίκους», ναός, Ηρώο), τα οποία ερευνήθηκαν τα τελευταία χρόνια από την Ελ. Σερμπέτη, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, το λεγόμενο «Οικοδόμημα στο λόφο», το οποίο ανασκάφτηκε από τον Αμερικανό αρχαιολόγο B. Powell στις αρχές του προηγούμενου αιώνα (1900-1901), το λουτρό του τέλους της ελληνιστικής περιόδου, καθώς επίσης το θέατρο. Εκτός των τειχών έχουν ερευνηθεί τάφοι από το ανατολικό νεκροταφείο της πόλης.

Μοναδικό μνημείο του χώρου και ένα από τα επιβλητικότερα της αρχαιότητας λόγω της πολύ καλής διατήρησής τους αποτελούν οι νεώσοικοι ή τα νεώρια. Είχαν προορισμό την ανάσυρση των πλοίων στο εσωτερικό τους, την επισκευή και παραμονή τους για ορισμένο διάστημα του χειμώνα. Οι νεώσοικοι βρίσκονται στο νοτιοδυτικό άκρο της οχύρωσης του λιμανιού, στην οποία δεσπόζουν ο «κοκκινόπυργος», σωζόμενου ύψους 10,90 μ., και η λοξή τοξωτή πύλη, η αποκαλούμενη «αυλόπορτα», καθώς και τα ερείπια ενός δεύτερου επίσης μεγάλου σε μέγεθος και λοξού στην κάτοψη πύργου που την προστατεύει.

Πρόκειται για στεγασμένο οικοδόμημα με κάτοψη σχήματος πι, διαστάσεων 41 μ. x 47 μ. περίπου, του οποίου η ανατολική πλευρά, ύψους 11 μ. περίπου, είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου λαξευμένη κατακόρυφα στο φυσικό βράχο. Στο φυσικό βράχο είναι επίσης λαξευμένο το δάπεδο του. Το εσωτερικό του οικοδομήματος διαιρούσαν συμμετρικά πέντε κιονοστοιχείες από δεκαεπτά αρράβδωτους κίονες. Τα ανοίγματα μεταξύ των κιονοστοιχιών κάλυπταν δίρριχτες επιμήκεις στέγες με λακωνική κεράμωση. Μεταξύ των κιονοστοιχιών αναπτύσσονταν έξι ισόχωρα «κλίτη» με λαξευτά σκαφοειδή και ανηφορικά προς το βάθος των νεωσοίκων δάπεδα. Πρόκεται για τις ράμπες μέσα στις οποίες τα πλοία σύρονταν στον υπόστεγο χώρο. Στην ανατολική πλευρά του μνημείου υπήρχαν, λαξευμένες κατακόρυφα στο βράχο, έντεκα συνολικά ορθογώνιες πεσσοειδείς προεξοχές (ύψους 7 μ. περίπου), οι οποίες δημιουργούσαν δώδεκα θαλαμίσκους. Οι πεσσοί χρησίμευαν για τη στήριξη, αγκύρωση και στεγάνωση της στέγης του μνημείου στην πλευρά αυτή.

Το μνημείο, που χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ., έχει πολλά αρχιτεκτονικά στοιχεία συγγενή προς τους νεώσοικους του λιμανιού της Ζέας στον Πειραιά. Ήταν σε πλήρη λειτουργία έως και τα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ., όταν, για άγνωστο λόγο, η στέγη υποχώρησε, οι κιονοστοιχίες κατέρρευσαν και οι σφόνδυλοι γέμισαν τις ράμπες καθιστώντας αδύνατη πλέον τη χρήση τους.

ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

H κατασκευή του χρονολογείται σε τρεις περιόδους. Πρωτοκατασκευάστηκε το 4ο π.χ. αιώνα, όταν οι Αθηναίοι κατέλαβαν την πόλη. Τον 3ο αιώνα γίνονται επεμβάσεις μετασκευής, πιθανά από το Μακεδόνα Φίλιππο τον Ε’. Αργότερα, το 167 π.χ. οι Ρωμαίοι καταλαμβάνουν την πόλη και επιδίδονται σε μικρής κλίμακας μετασκευές, οι οποίες δεν είναι ορατές σήμερα.

Πρόκειται για ένα καλό θέατρο, λαξεμένο στον πορώδη ασβεστολιθικό βράχο της πλαγιάς. Δυστυχώς η φθορά του πετρώματος μέσα στους αιώνες έχει καταστρέψει μέρος των κερκίδων. Θεωρείται σχετικά μεγάλου μεγέθους θέατρο, με 23 σειρές καθισμάτων. Ορισμένες πέτρες της κάτω σειράς καθισμάτων έχουν χαραγμένες επιγραφές με αρχαιοελληνική γραφή που έχει αναγνωσθεί. H ορχήστρα είναι ιδιαίτερα μεγάλη με ακτίνα ως των εξωτερικό περίγυρο των πλακών μερί τα 7,65 m. Η σκηνή με τα παρασκήνια σχημάτιζε ένα μέτωπο μήκους 27,70 m. Κομμάτια επιστυλίων που βρέθηκαν γύρω απ’ αυτή, είναι Ιωνικού ρυθμού. H σκηνή όπως φαίνεται δεν ήταν υπερυψωμένη αλλά επίγεια και έτσι παρέχει τέλεια άποψη της ορχήστρας.

Μέχρι σήμερα γνωρίζουμε με βεβαιότητα έξι αρχαία θέατρα στο νομό. Ανήκουν στις πόλεις Μακύνεια, Καλυδώνα, Πλευρώνα, Οινιάδες, Στρατό και Αμφιλοχικό Άργος Τα τρία πρώτα βρίσκονται στο στάδιο της έρευνας και μελέτης, γι’ αυτό και τα στοιχεία που παρέχονται έχουν προκαταρκτικό χαρακτήρα. Το θέατρο των Οινιάδων έχει πλήρως ερευνηθεί και δημοσιευτεί, ενώ του Στράτου, αν και έχει ερευνηθεί και μελετηθεί, εκκρεμεί η δημοσίευση της μελέτης του. Το θέατρο του Αμφιλοχικού Άργους δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί, γι’ αυτό και περιοριζόμαστε σε απλή αναφορά της θέσης του, στην οποία είναι ορατά διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη του.

Το θέατρο των Οινιάδων είναι κτισμένο κοντά στην Αγορά σε θέση που προσφέρει εκπληκτική θέα προς τις γύρω πεδινές εκτάσεις, την παλιά κοίτη του Αχελώου ποταμού και τις παράκτιες περιοχές. Η πρώτη έρευνα πραγματοποιήθηκε το 1900 από τον Αμερικανό αρχαιολόγο B. Powell, οπότε αποκαλύφθηκε η σκηνή, η ορχήστρα και περίπου το ήμισυ του κοίλου. Τον Μάιο του επόμενου έτους αποκαλύφθηκαν οι ενεπίγραφες λιθόπλινθοι με τις απελευθερωτικές επιγραφές στο νοτιοδυτικό τμήμα του κοίλου. Βασική και μάλλον σημαντικότερη συμβολή της πρώτης αρχαιολογικής έρευνας στις αρχές του 20ου αιώνα αποτελούν οι καταγραφές, περιγραφές και φωτογραφήσεις της τότε κατάστασης του θεάτρου, οι οποίες μας βοηθούν να ταυτίσουμε και να συμπληρώσουμε όσο το δυνατόν καλύτερα όλα εκείνα τα αρχιτεκτονικά στοιχεία που είτε δεν υπάρχουν σήμερα, είτε δε βρίσκονται πλέον στην αρχική τους θέση.

Έκτοτε ο χώρος παρέμεινε μερικώς επιχωσμένος έως το έτος 1987, οπότε η ΣΤ' Ε.Π.Κ.Α. Πατρών ανέλαβε την πλήρη αποκάλυψή του. Κατά τη διάρκεια των εργασιών αυτής της περιόδου πραγματοποιήθηκε πλήρης και μεθοδικός καθαρισμός του θεάτρου, στο πλαίσιο του οποίου αποκαταστάθηκε σε μεγάλο βαθμό η κλίση της τεχνητής διαμόρφωσης του δυτικού τμήματος του κοίλου και αποκαλύφθηκαν έξι καλυπτήριες πλάκες του αποχετευτικού αγωγού γύρω από την ορχήστρα. H έρευνα συνεχίστηκε το 1991 και ολοκληρώθηκε το 1993. Κατά τη δεύτερη περίοδο εκτός από τον επιμελημένο καθαρισμό των αρχιτεκτονικών του στοιχείων και την αποτύπωση του κοίλου, της ορχήστρας με τον αποχετευτικό αγωγό ομβρίων υδάτων και της σκηνής του θεάτρου, οι εργασίες περιελάμβαναν σχεδιαστικές τομές σε όλα τα βασικά σημεία του θεατρικού οικοδομήματος και αποτυπώσεις (κατόψεις, όψεις, τομές) αρχιτεκτονικών μελών, κυρίως από το επιστύλιο του προσκηνίου, τα οποία βρέθηκαν σε διάφορα μέρη του θεατρικού χώρου. Επίσης αποτυπώθηκαν τα αναλήμματα του κοίλου και οι τοίχοι της σκηνής. Τέλος, πραγματοποιήθηκαν δοκιμαστικές τομές σε επιλεγμένα σημεία του σκηνικού χώρου, του αποχετευτικού αγωγού και του κοίλου με στόχο τη συγκέντρωση συμπληρωματικών στοιχείων χρονολόγησης της κεραμικής. Από το 2002 έως το 2006 πραγματοποιήθηκαν εργασίες συντήρησης και ανάταξης επιμέρους τμημάτων του μνημείου (εδώλια, αναλημματικοί τοίχοι, κ.α.).

Το κοίλο του θεάτρου, το οποίο είναι λαξευμένο στον γκρίζο τοπικό ασβεστόλιθο της περιοχής, είναι μεγαλύτερο από ένα ημικύκλιο και αποτελείται από εικοσιοκτώ σειρές εδωλίων, εκ των οποίων διατηρούνται μόνο δεκαεννέα (αρχικά θα πρέπει να ήταν 29 ή 30). H νοτιοδυτική πλευρά του είναι διαμορφωμένη με τεχνητό χωμάτινο πρανές πάνω στο οποίο υπήρχαν κτιστές σειρές εδωλίων, ορισμένα από τα οποία φέρουν απελευθερωτικές επιγραφές. Οι θεατές προσέγγιζαν τις θέσεις τους μέσω δώδεκα κλιμάκων ανόδου (σήμερα είναι ορατές μόνο εννέα) οι οποίες χώριζαν το κοίλο σε έντεκα κερκίδες χωρίς διάζωμα. Οι απολήξεις του κοίλου νοτιοανατολικά και βορειοδυτικά συμπληρώνονται με αναλημματικούς τοίχους, οι οποίοι είναι κτισμένοι ο ένας κατά το πολυγωνικό και ο άλλος κατά το ψευδοϊσόδημο σύστημα. H ορχήστρα διαμέτρου 16,14 μ., είναι επιστρωμένη με σκληρό πατημένο χώμα και πλαισιώνεται με λίθινο κράσπεδο, πλάτους 0,46 μ., που σώζεται σε άριστη κατάσταση. Μεταξύ της ορχήστρας και της πρώτης σειράς εδωλίων υπάρχει αποχετευτικός αγωγός με καλυπτήριες πλάκες, οι οποίες δημιουργούσαν ένα είδος διαδρόμου πρόσβασης των θεατών προς τις θέσεις του κοίλου. Σε κακή κατάσταση διατηρείται η σκηνή, από την οποία είναι ορατά μόνον τα θεμέλια του προσκηνίου, συνολικού μήκους 31,89 μ., και των παρασκηνίων, διαστάσεων 5 μ. x 5,62 μ. το καθένα. Το θέατρο των Οινιάδων, όπως και άλλα θέατρα της αρχαιότητας, παρουσιάζει ορισμένες αρχιτεκτονικές ιδιαιτερότητες, όπως η απόκλιση της συμβολής των αξόνων του κοίλου και των κλιμάκων ανόδου από το κέντρο της ορχήστρας.

Στο θέατρο αναγνωρίζονται δύο οικοδομικές φάσεις που κυρίως σχετίζονται με ανακατασκευές του σκηνικού οικοδομήματος και λιγότερο με άλλες παρεμβάσεις στα υπόλοιπα μέρη του.

Φάση I: κατά τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. το θέατρο λειτουργεί με τη βοήθεια ενός μονώροφου ορθογώνιου σκηνικού οικοδομήματος με πέντε μεγάλα ανοίγματα στην πρόσοψή του, τα οποία ορίζονται από τέσσερις πεσσούς που έφεραν επίκρανα δωρικού τύπου με άβακα και εχίνο. Τα μεταξύ των πεσσών ανοίγματα φράζονταν με ζωγραφικούς πίνακες (σκηνογραφία) που ανταποκρίνονταν στις σκηνοθετικές ανάγκες.

Φάση II: Το πρώτο μισό του 3ου αιώνα π.Χ. στην πρόσοψη της αρχικής σκηνής προστέθηκε προσκήνιο, το οποίο λαμβάνει πια τη θέση του κύριου δομικού στοιχείου. Ανατολικά και δυτικά της σκηνής κτίστηκαν επίσης δύο μικρά παρασκήνια που περικλείουν το προεξέχον προσκήνιο. Στην πρόσοψη των πεσσών που στήριζαν την επίπεδη οροφή του προσκηνίου υπήρχαν σύμφυτοι ημικίονες με ιωνικά κιονόκρανα. Το αρχικό ορθογώνιο σκηνικό οικοδόμημα επεκτείνεται καθ’ ύψος και από μονώροφο μετατρέπεται σε διώροφο. Στην άνω ταινία του επιστυλίου, του λεγάμενου θριγκού, ανήκει και η χορηγική επιγραφή [ΤΗ]Ν ΟΡΧΗΣΤ[ΡΑΝ], που αναφέρεται στην κατασκευή του. Ταυτόχρονα με τις παρεμβάσεις στην πρόσοψη έγινε διαμόρφωση και της παλαιότερης ορχήστρας με την προσθήκη και την κατασκευή σε αυτή λίθινου περιμετρικού κρηπιδώματος, καθώς και την κατασκευή κτιστού αγωγού στο χώρο μεταξύ του κοίλου και του κρηπιδώματος για τη συγκέντρωση και απορροή των ομβρίων υδάτων.

Το θέατρο είχε πολύ καλή ακουστική και χωρητικότητα που άγγιζε τους 4.600 θεατές.

---

Αρχαία Καλυδώνα   Αρχαία Σαυρία   Αρχαίες Οινιάδες   Αχελώος   Βαλτί   Δάσος Φράξου   Λιμνοθάλασσα   Νέα Πλευρώνα   Ρωμαϊκές Θέρμες   Στήλη Πεσόντων