Αχελώος

O Αχελώος ή Ασπροπόταμος είναι ο δεύτερος, ως προς το μήκος, ποταμός της Ελλάδας (220 χλμ.). Ονομάζεται Ασπροπόταμος, γιατί τα νερά του έχουν ένα λευκό, θολό χρώμα που προέρχεται από την άργιλο, που μεταφέρει. Πηγάζει από τις νότιες πλαγιές του όρους Περιστέρι ή Λάκμος, στην νότια Πίνδο (υψόμετρο 2.000 μ.), και χύνεται στο Ιόνιο Πέλαγος, στα νότια των Εχινάδων Νήσων. Πιστεύεται ότι σε παλαιότερη εποχή μεταξύ των Αιτωλικών και Ακαρνανικών βουνών, σχηματίζονταν μια μεγάλη λίμνη, στην οποία χύνονταν ο Αχελώος, ο οποίος εξεχύνονταν με δύναμη μέσα απ' τα στενά της Κλεισούρας στον κόλπο του Αιτωλικού.

Μετά όμως από καθιζήσεις που έγιναν στην περιοχή, μεταξύ του Αράκυνθου και των απέναντι Ακαρνανικών βουνών, ο Αχελώος, χύθηκε προς το μέρος της καθίζησης. Έτσι η μεγάλη λίμνη περιορίστηκε στις σημερινές λίμνες Τριχωνίδα, Λυσιμαχεία και Oζερό. Έτσι η Κλεισούρα έγινε ξηρή κοίτη ποταμού με τους ωραίους αξιοπερίεργους βράχους και τις απόκρημνες όχθες της. Λαβωματιά μεγάλη στα στήθια του Αράκυνθου. Που οι αρχαίοι την ονόμαζαν τα "Κύκνεια Τέμπη".

Στην αρχαιότητα ο Αχελώος λατρεύτηκε, επειδή θεωρούνταν ως ο σπουδαιότερος ποτάμιος θεός. Tον λάτρεψαν με μεγάλη δύναμη οι Αιτωλοί και οι Ακαρνάνες. Oι Αιτωλοί μαζί με τους άλλους θεούς (Αθηνά, Άρτεμη, Βάκχο), λάτρευαν τον Αχελώο για την ορμητικότητά του και για την ιδιότροπη δύναμή του. Oι Ακαρνάνες όμως πάνω απ' όλους τους θεούς των Αρχαίων Ελλήνων αγαπούσαν και λάτρευαν τον Αχελώο. Με τη μορφή ταύρου παρίσταναν την ορμητικότητά του και με δράκου τον ελικοειδή ρου των νερών του. Στην Ιλιάδα του ο Όμηρος θεωρούσε ανώτερο του Αχελώου μόνο το Δία "τω Δίι ουδέ κρείων". Μαζί του πάλεψε ο ημίθεος Ηρακλής για χάρη της Δηιάνειρας, της κόρης του βασιλιά της Καλυδώνας Οινέα. Μετά από μεγάλη γιγαντομαχία ο Ηρακλής νίκησε τον Αχελώο, αφού του έσπασε το ένα κέρατο και τον έριξε στο χώμα. O Αχελώος, για να πάρει πίσω το σπασμένο κέρατο, έδωσε στον Ηρακλή το Κέρας της Αμάλθειας, που ήταν πηγή αφθονίας και γονιμότητας. Tα άφθονα νερά του ξεχείλιζαν στο πέρασμά του και γονιμοποιούσαν τη γη των Ακαρνάνων και Αιτωλών.H αιτία των έριδων μεταξύ των δύο λαών ήταν η εκάστοτε μεταβολή της κοίτης του Αχελώου. H πεδιάδα της Παραχελωίτιδας, το μεγάλο δώρο του Αχελώου χρησίμευε σαν σύνορο μεταξύ των Αιτωλών και Ακαρνάνων. O ποταμός συχνά με τις πλημμύρες του, άλλαζε τα όρια του με αποτέλεσμα οι γείτονες συχνά έπαιρναν τα όπλα για τη διεκδίκηση της γης τους.

"περιμάχητον ἐποίει τὸ παλαιὸν τοὺς ὅρους συγχέουσα ἀεὶ τοὺς ἀποδεικνυμένους τοῖς Ἀκαρνᾶσι καὶ τοῖς Αἰτωλοῖς· ἐκρίνοντο γὰρ τοῖς ὅπλοις οὐκ ἔχοντες διαιτητάς͵ ἐνίκων δ᾽ οἱ πλέον δυνάμενοι" (Στράβωνας I 450). Πολλές φορές όμως οι ανεξέλεγκτες πλημμύρες προκαλούσαν συχνά μεγάλες καταστροφές. Από τους αρχαίους χρόνους ο άνθρωπος προσπάθησε να δαμάσει το ποτάμι και σύμφωνα με τον Στράβωνα "ε παραχώματα και διοχετεύσεις δάμασε τον ποταμό έβαλε σε έλεγχο την ακατάστατη ροή του και εξυγίανε έτσι τη χώρα" Ένας απ' τους μεγαλύτερους Έλληνες φιλοσόφους, ο Αριστοτέλης στο έργο του κάνει πολλές φορές αναφορές στον Αχελώο. "Ἑλλάς ἐστίν ἡ περί την Δωδώνην καί τον Ἀχελώον". O Αριστοτέλης εκτός από μεγάλος φιλόσοφος υπήρξε και θεμελιωτής της Ζωολογικής επιστήμης με το έργο του "Tων περί τα Zώα Ιστοριών".

Σ' αυτό αναφέρεται πολλές φορές στον Αχελώο, αλλά και στα ζώα που υπήρχαν στην περιοχή. "Σπάνιον γάρ τὸ γένος τὸ τῶν λεόντων ἐστί καὶ οὐκ ἕν πολλῷ γίνεται τόπῳ, ἀλλά τῆς Εὐρώπης ἀπάσης ἐν τῷ μεταξύ τοῦ Ἀχελώου καὶ τοῦ Nέσσου ποταμοῦ" (579 b 7), (606 b 15), "καὶ κάπρος (ψάρι) ὁ ἐν τῷ Ἀχελώῳ". (535 b 18), (505 α' 13). Επίσης ο Αριστοτέλης σε πολλά σημεία του έργου του αναφέρεται και στο Γλανίδι, ενδημικό ψάρι του Αχελώου (που υπάρχει και στην Tριχωνίδα) με την λατινική επιστημονική ονομασία (Parasilurus aristotelis).

Στην εποχή των Σταυροφοριών και κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας ο Αχελώος πήρε το όνομα Ασπροπόταμος ή Άσπρος. O Τούρκος περιηγητής Έβλια Tσελεμπί έγραφε το 1668 στα Ταξιδιωτικά του, για τον Αχελώο: "Στη λίμνη χύνεται ένα κρυστάλλινο ποτάμι που λέγεται: Aκ-Σου (Ασπροπόταμος ή Ασπρόνερο). Tα νερά του είναι διαυγή σαν τα μάτια του πουλιού "γερανός". Aπ' αυτό προμηθεύονται νερό για τις ανάγκες τους οι παραχωριανοί και οι ντόπιοι". "Ανάμεσα στα πλέον ξακουστά ποτάμια της Ελλάδας, ελάχιστα απ' αυτά είναι πράγματι ωραία, γιατί, πρωτίστως, σε πολλά μέρη, οι όχθες είναι γυμνές χωρίς καθόλου πρασινάδα. O Αχελώος, ο βασιλιάς της Ακαρνανίας, είναι ο μόνος ο οποίος, με το πλάτος του και την ορμητικότητά του, παρουσιάζει ένα θέαμα επιβλητικό. H κοίτη στην οποία κυλά τα νερά του μπορεί, στις εποχές των βροχών, να φτάνει σε πλάτος το ένα τέταρτο του γερμανικού μιλίου. Το χρώμα του είναι ασπρουδερό και τα αφρισμένα νερά του μοιάζουν σαν να τους έριξαν μέσα κιμωλία - από εδώ προήλθε και το όνομα που έχει σήμερα: Ασπροπόταμος". (S.L.S. Bartholdy 1803). Τα παλιότερα χρόνια λοιπόν ο Ασπροπόταμος κατέβαινε ασυγκράτητος ανάμεσα από τις καταπράσινες όχθες με τα πλατάνια και τις ιτιές.

Μετά το 1960, με τη δημιουργία των φραγμάτων (τεχνητές λίμνες-Κρεμαστών, Καστρακίου, Στράτου), έπνιξαν μερικές απ' τις πιο πανέμορφες περιοχές, ο Αχελώος έπαψε να είναι το θεϊκό ποτάμι και μετατράπηκε σε μια σειρά από τεχνητές λίμνες που έχουν αλλοιώσει την άγρια φυσική ομορφιά του χώρου. Τα φράγματα αυτά δημιούργησαν πολλά προβλήματα στο ποτάμι, στο Δέλτα αλλά και στη Λιμνοθάλασσα.

Στην κοιλάδα του Αχελώου, υπάρχει αποικία με Όρνια, Χρυσαετούς, Ασπροπάρηδες, Ποντικοβαρβακίνες, Φιδαετούς. Στην περιοχή του Δέλτα συναντάμε: Καλαμοκανάδες, Στρειδοφάγους, Γελογλάρονα, Πετροτριλίδες, Νεροχελίδονα, Κοκκινοσκέληδες, Πορφυροτσικνιάδες, Λευκοτσικνιάδες, Αργυροπελεκάνους. Tο Δέλτα του Αχελώου αποτελεί την σημαντικότερη περιοχή για το ξεχειμώνιασμα των αρπακτικών. Kάνουν την εμφάνισή τους εδώ τα Όρνια, ο Στικταετός, ο Μαυρόγυπας, ο Χρυσαετός, ο Φιδαετός, ο Θαλασσαετος και ο Σπιζαετός. Επίσης, ξεχειμωνιάζουν Φαλαρίδες, Αργυροτσικνιάδες, Κορμοράνοι, Γκισάρια και Σφυριχτάρια.

Αχελώος Πρώτη θέση στη φύση. Αν και νικήθηκε από τον Ηρακλή, στη μυθολογία η ζωή των ανέδειξε νικητή, αφού κυριαρχεί ακόμα στην περιοχή, δημιουργώντας και προκαλώντας με τα κάλλη του. Ερίζουν ακόμα σήμερα ποιοι θα τον υποτάξουν και κυρίως ποιοί θα τον εκμεταλλευτούν. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Αχελώος θεωρείται ο σπουδαιότερος ποτάμιος θεός, γιος του Ωκεανού και τις Τηθύος, πατέρας των Νυμφών και των Σειρήνων. Ο Όμηρος μάλιστα τον βάζει πριν από τον Ωκεανό που είναι η αρχή του παντός. Η θάλασσα, οι πηγές, τα ποτάμια και τα νερά που ξεπετιούνται από τη γη μπορούσαν επίσης να πηγάζουν από τον Αχελώο. (Ο Απολλόδωρος τον παρουσιάζει σαν σύζυγο μιας Αιτωλής της Στερόπης, αφού απέτυχε να παντρευτεί μια άλλη Αιτωλή τη Δηιάνειρα. Το τελευταίο όνομά του Αχελώος το χρωστά στον ήρωα Αχελώο, που τραυματισμένος από ένα τόξο, καθώς περνούσε τον ποταμό, έπεσε και πνίγηκε μέσα στο ποτάμι. Κόρη του είναι η Καλλιρρόη που γέννησε τον Ακαρνάνα.

Δημιούργησε πλούσιες πεδιάδες, έκαμε στεριά τα νησιά των Εχινάδων, έγινε η οριακή γραμμή μεταξύ δύο συγγενών λαών, Ακαρνάνων και Αιτωλών, δημιούργησε έριδες εκατονταετηρίδων μαζί τους. Το ρεύμα του είναι "μέγα και πολύ θολερό". Δημιούργησε θρύλους, μύθους και ιστορίες. Ο Θουκυδίδης τον αποκαλεί "ποταμόν της Ελλάδος". Είναι η αφορμή των πολέμων, των αμφισβητήσεων αλλά και της ενότητας. Αργότερα έγινε ο "Κρείων" κατά τον Όμηρο ποταμός, αφορμή για το χωρισμό των δύο ισχυρών και συγγενικών λαών, των Ακαρνανών και των Αιτωλών).

Από την Μυθολογία

Γνωστή είναι και η πάλη του Ηρακλή με τον Αχελώο για την κατάκτηση της Δηϊάνειρας, κόρης του Οινέα, (την οποία είχε ζητήσει σε γάμο ο ποταμός, ενώ ο αδερφός της ο Μελέαγρος είχε δώσει εντολή στον Ηρακλή να την παντρευτεί αυτός). Ο Αχελώος είχε τρεις μορφές: ταύρος, φίδι ή άνθρωπος με κεφάλι ταύρου. Στη μάχη είχε τη μορφή ταύρου και ο Ηρακλής κατάφερε να του σπάσει το ένα κέρατο και να τον νικήσει. Ο Ηρακλής επέστρεψε στον ηττημένο Αχελώο το σπασμένο κέρατο και σε αντάλλαγμα έλαβε το Κέρας της αίγας Αμάλθειας, που είναι το σύμβολο της Αφθονίας. Σύμφωνα με την ερμηνεία του μύθου, η νίκη του Ηρακλή συνδέεται με την κατασκευή αντιπλημμυρικών και αποστραγγιστικών έργων στην Παραχελωίτιδα περιοχή και το κέρας της Αμάλθειας συμβολίζει τη γόνιμη γη που προήλθε από την κατασκευή των έργων αυτών.