ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΛΥΔΩΝΑ

Η αρχαία Καλυδώνα υπήρξε μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Αιτωλίας. Η οχύρωση της πόλης απλώνεται σε δύο γειτονικούς λόφους με την ονομασία «Κούρταγα», κοντά στη δεξιά όχθη του Εύηνου ποταμού πλάι στο σημερινό Ευηνοχώρι (Εικ. 10). Πρόκειται για στρατηγική θέση με δυνατότητα ελέγχου της εισόδου προς τον Κορινθιακό κόλπο και της θαλάσσιας αρτηρίας προς την Αδριατική. Η θέση αυτή καθώς και το γεγονός ότι διέθετε λιμάνι, κοντά στο σημερινό Κρυονέρι, συνέβαλε στη γρήγορη πολιτιστική εξέλιξή της πόλης που δέχτηκε επιδράσεις και από άλλα μεγάλα ελληνικά κέντρα πολιτισμού (Κόρινθος). Την εποχή του Πελοποννησιακού πολέμου η πόλη είναι ανεξάρτητη. Γύρω στο 390 π.Χ. είναι μέλος του Αχαϊκού Κοινού. Ωστόσο, το 367 π.Χ. περιέρχεται οριστικά στους Αιτωλούς και τον 3ο αι. π.Χ. αναδεικνύεται σε ένα από τα σημαντικότερα μέλη της Αιτωλικής Συμπολιτείας. Το απώτερο παρελθόν της αντικατοπτρίζεται στον μύθο του κυνηγιού του Καλυδώνιου Κάπρου που μας περιγράφει ο Όμηρος στην Ιλιάδα (Ι, 527-599). Ακόμη σύμφωνα με τον «Νηών Κατάλογο» η Καλυδώνα λαμβάνει μέρος στον Τρωικό Πόλεμο μαζί με τέσσερις πόλεις (Χαλκίδα, Πλευρώνα, Ώλενος και Πυλήνη) και 40 πλοία υπό τον βασιλιά Θόα (Ιλιάδα, Β, 638-644). Ας μην ξεχνάμε ότι ένας από τους πιο σημαντικούς ήρωες της Ιλιάδας, ο Διομήδης, υπήρξε εγγονός του βασιλιά της Καλυδώνας Οινέα, γιος του βασιλιά του Άργους Τυδέα και ανιψιός του Μελεάγρου που εξόντωσε τον Καλυδώνιο κάπρο.

Ωστόσο, αυτό το πλούσιο μυθικό παρελθόν της πόλης δεν έρχεται σε πλήρη αντιστοιχία με τα αρχαιολογικά δεδομένα, αφού μέχρι σήμερα ελάχιστα μυκηναϊκά ευρήματα (όστρακα) έχουν εντοπιστεί στην Ακρόπολη και στην ευρύτερη περιοχή. Στην επόμενη περίοδο, την ονομαζόμενη Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου ή Πρωτογεωμετρική (10ος - 9ος αι. π.Χ.), ανήκουν τάφοι που περιέχουν βορειοδυτική αμαυρόχρωμη χειροποίητη κεραμική που συναντάται και στον Θέρμο, καθώς επίσης τροχήλατη κεραμική με τοπικά χαρακτηριστικά αλλά και στοιχεία κοινά με άλλες περιοχές του βορειοδυτικού χώρου. Στη Γεωμετρική εποχή (8ος - 7ος αι. π.Χ.) φαίνεται ότι λειτουργεί ήδη ως λατρευτικό κτίριο ένα αψιδωτό κτίσμα στο ιερό της Καλυδώνας, το ονομαζόμενο Λάφριο.

ΛΑΦΡΙΟ ΝΑΟΙ ΑΡΤΕΜΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

Το Λάφριο, αφιερωμένο στην Άρτεμη και τον Απόλλωνα, ήταν το δεύτερο σε φήμη και σπουδαιότητα ιερό μετά από αυτό του Θέρμου. Συνδεόταν μέσω της λεγόμενης ιεράς οδού με τη δυτική πύλη της οχύρωσης της πόλης (Εικ. 11). Τα κυριότερα μνημεία του είναι ο μεγάλος και ο μικρότερος ναός, αφιερωμένοι στην Άρτεμη και τον Απόλλωνα αντίστοιχα (Εικ. 12), η στοά και οι θησαυροί. Οι πρώτοι ναοί κτίστηκαν στα τέλη του 7ου αι. π.Χ., ήταν ξύλινοι, είχαν πολύχρωμα γραπτά κεραμοπλαστικά στοιχεία και έως τα τέλη του 6ου αι. π.Χ. δέχτηκαν πολλές συμπληρώσεις. Γύρω στο 400 π.Χ. ο μεγάλος ναός είναι ολόκληρος λίθινος, δωρικός περίπτερος εξάστυλος (13 x 6 κίονες) με διαστάσεις 32,26 μ. x 14,90 μ. Εδράζεται σε μεγάλο εντυπωσιακό ανάλημμα που κτίστηκε το 500 π.Χ. Η λατρεία των θεών περιλάμβανε μεγαλοπρεπή γιορτή με πομπή και ολόκαυτες θυσίες, τα Λάφρια. Περίφημο ήταν το χρυσελεφάντινο λατρευτικό άγαλμα της Άρτεμης, έργο Ναυπάκτιων γλυπτών, του Μέναιχμου και του Σοΐδα, το οποίο μετά τη ναυμαχία του Ακτίου μεταφέρθηκε στην Πάτρα.

ΤΟ ΗΡΩΟ

Σημαντικό μνημείο είναι επίσης το Ηρώο (Εικ. 13). Πρόκειται για τετράπλευρο κτίριο με αυλή στο κέντρο του, προστώο και είσοδο στη βόρεια πλευρά, και μικρά δωμάτια τόσο στη βόρεια όσο και στην ανατολική. Στο υπόγειο του πιο σημαντικού χώρου, του λατρευτικού δωματίου, υπήρχε τάφος - κρύπτη. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη το μνημείο αυτό δεν αποτελεί ταφικό ηρώο ενός τοπικού ήρωα, του Λέοντα, αλλά πρόκειται για παλαίστρα, η οποία κτίστηκε στο σύνολό της στην αρχή της αυτοκρατορικής εποχής πάνω από τάφο του 2ου αιώνα. π.Χ. που χρησιμοποιήθηκε εκ νέου. Τα έτη 2001-2006 οι νεώτερες έρευνες επικεντρώνονται στην Ακρόπολη, στην Ανατολική πύλη, στο θέατρο και σε τμήματα του πολεοδομικού ιστού της πόλης εντός των τειχών. Στο τμήμα της πόλης πλησίον της Δυτικής πύλης ερευνάται μεγάλο κτιριακό συγκρότημα με κεντρική περίστυλη αυλή. Σε έναν από τους χώρους του που είχε λατρευτικό χαρακτήρα ήλθαν στο φως σημαντικά ευρήματα.

Οι πρώτες έρευνες στην Καλυδώνα(Λάφριο και Ηρώο) διεξήχθησαν από τους E. Dyggve, Fr. Poulsen και Κ. Α. Ρωμαίο.)

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ

Κατά τη διάρκεια εργασιών κατασκευής της σημερινής εθνικής οδού Αντιρρίου - Ιωαννίνων τη δεκαετία του ’60, αποκαλύφθηκε μέρος μνημειακής κατασκευής από ορθογώνιες λιθοπλίνθους στη νότια πλαγιά του λόφου του ιερού της Άρτεμης. Σύντομη δοκιμαστική τομή που πραγματοποιήθηκε από τον τότεΈφορο Αρχαιοτήτων της ΣΤ΄ Ε.Π.Κ.Α. Πατρών, Ευθύμιο Μαστροκώστα, έφερε στο φως «σειρές εδωλίων θεατροειδώς διατεταγμένες σε σχήμα πι». Λαμβάνοντας υπόψη τη μορφή του κτιρίου ο ανασκαφέας διατύπωσε την άποψη ότι πρόκειται για «κοίλο βουλευτήριου». Έκτοτε, μόλις το 2001, στο πλαίσιο έναρξης υλοποίησης του προγράμματος των νέων ερευνών στην αρχαία πόλη, άρχισε η ανασκαφή του μνημείου η οποία συνεχίστηκε τα έτη 2002 και 2003 και βρίσκεται σήμερα σε εξέλιξη.

Τα νεώτερα δεδομένα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το μνημείο ταυτίζεται με θέατρο, η ταύτιση όμως αυτή θα επιβεβαιωθεί μόνο όταν ολοκληρωθεί η έρευνα και η μελέτη του. Σε χαμηλό σημείο της νότιας πλαγιάς του λόφου του Λαφρίου είναι κατασκευασμένο το «κοίλο θεάτρου» αποτελούμενο από 26 σειρές εδωλίων, οι οποίες ακολουθούν το περίγραμμα της ορθογώνιας ορχήστρας με διαστάσεις 16 μ. x 14 μ. περίπου (Εικ. 14). Στο δυτικό όριο της κατώτερης σειράς των εδωλίων εντοπίζεται η είσοδος μιας παρόδου. Οι σειρές των εδωλίων είναι κατασκευασμένες από μεγάλους ορθογωνισμένους ψαμμιτικούς λίθους και σώζονται κατά κύριο λόγο στο δυτικό τμήμα του κοίλου, ενώ στο υπόλοιπο, στα ανατολικά, σώζονται ελάχιστοι, στοιχείο που οδηγεί τους νεώτερους ερευνητές στην υπόθεση ότι ίσως το μνημείο παρέμεινε ημιτελές στην πλευρά αυτή. Όμως ακόμη και αν δεχτούμε το γεγονός ότι οι λίθοι αυτής της πλευράς, εφόσον υπήρχαν, αφαιρέθηκαν για να επαναχρησιμοποιηθούν στα νεότερα χρόνια, οι ερευνητικές τομές που έφτασαν ως τον φυσικό βράχο, δεν απέδωσαν μέχρι σήμερα στοιχεία προετοιμασίας της ως κοίλου. Οι κατώτερες εννέα σειρές των εδωλίων σχηματίζουν κάτοψη σχήματος πι με τις κεραίες του να συγκλίνουν σε ορθή γωνία. Στις υπόλοιπες ανώτερες σειρές η μορφή των εδωλίων διαφοροποιείται και οι κεραίες του πι στα σημεία σύγκλισης είναι στρογγυλεμένες. Το γεγονός αυτό οδηγεί στην υπόθεση ότι το κατώτερο τμήμα του κοίλου ανήκει σε παλαιότερη οικοδομική φάση και το ανώτερο αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη.

Η ανασκαφή έχει επίσης αποκαλύψει στα ανατολικά της ορθογώνιας ορχήστρας σκηνικό οικοδόμημα, το οποίο έχει ελάχιστα ανασκαφεί. Μπροστά από τη σκηνή βρέθηκε τοίχος που προφανώς ανήκει στο προσκήνιο και διατηρεί στοιχεία θυραίων ανοιγμάτων και κιονοστοιχίας. Προς το παρόν έχουν εντοπιστεί οι θέσεις έξι ιωνικών κιόνων, ενώ ο συνολικός τους αριθμός υπολογίζεται σε δώδεκα. Τμήματα των πώρινων ιωνικών κιονόκρανων της κιονοστοιχίας ήλθαν στο φως κατά τη διάρκεια της ανασκαφής. Μπροστά από τον τοίχο του προσκηνίου βρέθηκε αγωγός απορροής των ομβρίων υδάτων που καταλήγει σε λίθινο φρεάτιο.

Από την μέχρι στιγμής έρευνα του θεάτρου αναγνωρίζονται δύο οικοδομικές φάσεις. Στην παλαιότερη φάση (κλασική εποχή) ανήκουν οι κατώτερες σειρές των εδωλίων και ο τοίχος της δυτικής παρόδου. Στη νεώτερη οικοδομική φάση, που ανήκει στην Ελληνιστική εποχή, ανήκουν η σκηνή, το προσκήνιο και οι ανώτερες σειρές εδωλίων, οπότε την εποχή αυτή το οικοδόμημα οπωσδήποτε λειτουργεί ως θέατρο έχοντας ορθογώνια ορχήστρα. Παλαιότερη και ενδεχομένως διαφορετική χρήση του μνημείου παραμένει υπό διερεύνηση.

Η ΚΑΛΥΔΩΝΑ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ

Σύμφωνα με τη μυθολογία βασιλιάς της Καλυδώνας ήταν ο Οινέας και σύζυγός του ήταν η Αλθαία. Ο Οινέας είχε τρία παιδιά: τον Τυδέα, τη Δηιάνειρα και το Μελέαγρο, Ο Τυδέας ήταν ο πατέρα του Διομήδη, η Δηιάνειρα ήταν η γυναίκα του Ηρακλή και ο Μελέαγρος είναι αυτός που συνδέεται με μια πολύ τραγική ιστορία. Σύμφωνα με αυτή κατά τη γέννησή του οι Μοίρες, είπαν στην μητέρα του την Αλθαία, πως ο Μελέαγρος θα σκοτώνονταν όταν καιγόταν ολοκληρωτικά ένα δαυλί, που ήταν ήδη αναμμένο στο τζάκι. Εκείνη τότε πήρε το ξύλο, το έσβησε και το έκρυψε από όλους.

Ο Θάνατος του Μελέαγρου

Κάποτε όμως ο Οινέας ξέχασε να προσφέρει θυσία στην θεά Άρτεμη και η θεά θυμωμένη κατέβασε απ' τον Αράκυνθο το φοβερό καλυδώνιο κάπρο, που ρήμαζε την περιοχή σκοτώνοντας ζώα και βοσκούς και κατέστρεφε τις καλλιέργειες. Ο βασιλιάς της Καλυδώνας, ο Οινέας, προκήρυξε διαγωνισμό μεταξύ των ηρώων για την εξόντωσή του προσφέροντας ως έπαθλο το δέρμα του κάπρου ή κατ’ άλλους το κεφάλι του. Ονομαστοί ήρωες, όπως ο Ίδας, ο Λυγκέας, ο Θησέας, ο Ιάσονας, ο Τελαμώνας, ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης, ο Υλέας, ο Αγκαίος κ.ά. έλαβαν μέρος στο κυνήγι αυτό. Ανάμεσά στους άντρες ήρωες συγκαταλεγόταν και η περίφημη για την ομορφιά και την κυνηγητική δεινότητά της Αταλάντη, απ' την Αρκαδία. Στη διάρκεια του κυνηγιού σκοτώθηκαν ο Υλέας και ο Αγκαίος. Τελικά πρώτη πλήγωσε τον κάπρο η Αταλάντη και τον αποτελείωσε ο Μελέαγρος που πρόσφερε το δέρμα του ή το κεφάλι του κατ’ άλλους ως έπαθλο στην Αταλάντη. Έτσι όμως άναψε καυγάς μεταξύ των αδελφών της Αλθαίας και του Μελέαγρου και σε αυτή τη συμπλοκή αυτός σκοτώνει τους θείους του. Απελπισμένη η Αλθαία απ' τον θάνατο των αδελφών της πετάει στην φωτιά τον δαυλί που είχε φυλάξει. Αποτέλεσμα αυτής της ανόητης ενέργειας ήταν να πεθάνει ο Μελέαγρος. Η μητέρα του Αλθαία μόλις συνειδητοποίησε τι έγινε αυτοκτόνησε και οι κόρες της, που θρηνούσαν τον αδελφό τους και την μητέρα τους σπαραχτικά μεταμορφώθηκαν σε πουλιά, τις Μελεαγρίδες, δηλαδή τις σημερινές φραγκόκοτες.

Η απιστία της Αλθαίας

Επίσης σύμφωνα με τη μυθολογία ο Διόνυσος, ο οποίος κάποτε φιλοξενήθηκε από τον Οινέας, ερωτεύτηκε την γυναίκα του την Αλθαία. Ο Οινέας αντελήφθη αυτό το γεγονός και για να μην εμποδίσει αυτή την παράνομη σχέση προσποιήθηκε πως ήταν υποχρεωμένος να απουσιάσει για κάποια θυσία και άφησε το παράνομο ζευγάρι μόνο του. Από τις σχέση του Διονύσου με την Αλθαία γεννήθηκε η Δηιάνειρα η μετέπειτα σύζυγος του Ηρακλή. Ο Διόνυσος μη θέλοντας να φανεί αχάριστος αντάμειψε τον Οινέα με το να του μάθει την καλλιέργεια του αμπελιού και από αυτό πήρε το όνομά του το κρασί (οίνος).

Ηρακλής και Δηιάνειρα

Όταν ο Ηρακλής παντρεύτηκε την Δηιάνειρα, εγκαταστάθηκε για ένα διάστημα στην Καλυδώνα. Εκείνο το διάστημα ήταν που ο Ηρακλής βοήθησε τους Καλυδώνιους στην εκστρατεία τους εναντίον των Θεσπρωτών. Κατά τη διαμονή του στην Καλυδώνα, άθελά του ο Ηρακλής σκότωσε κάποιον στην Καλυδώνα, οπότε μετά από αυτό αναγκάστηκε να την εγκαταλείψει και να μεταβεί με τη σύζυγό του Δηιάνειρα και το γιο του Ύλλο στην Τραχίνα. Στο δρόμο του όμως έπρεπε να περάσουν από τον ποταμό Εύηνο, που ήταν πολύ δύσβατος. Στον ποταμό αυτό είχε εγκατασταθεί ο κένταυρος Νέσσος που είχε γλιτώσει απ' τον Ηρακλή σε μια συμπλοκή του με τους Κένταυρους. Αυτός προσφέρθηκε να πάρει στην πλάτη του τη Δηιάνειρα και να την περάσει απέναντι, ενώ ο Ηρακλής θα περνούσε τον ποταμό μόνος του κολυμπώντας. Όμως την ώρα που ο κένταυρος περνούσε απέναντι τη γυναίκα του Ηρακλή θέλησε να τη βιάσει, τότε αυτή αντιστάθηκε και έβαλε τις φωνές. Εξαγριωμένος ο Ηρακλής απ’ αυτό το γεγονός τράβηξε ένα βέλος, το έβαλε στο τόξο του και με αυτό τρύπησε την καρδιά του κενταύρου Νέσσου. Ο Νέσσος νοιώθοντας να πεθαίνει λέει στην Δηιάνειρα πως, αν θέλει να κάνει τον άντρα της να την αγαπάει για πάντα, να αναμείξει το σπέρμα του με το αίμα που κυλούσε απ' την πληγή του και σ' αυτό να βουτήξει τον χιτώνα του Ηρακλή. Αυτό έκανε η Δηιάνειρα και αργότερα όταν χρησιμοποίησε τον χιτώνα ο Ηρακλής βρήκε τραγικό θάνατο.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΥΔΩΝΑΣ

Η ίδρυση της πόλης χρονικά τοποθετείται στην αρχή της προϊστορίας, περίπου τον 3η χιλιετία π.Χ. και σύμφωνα με τις μαρτυρίες που έχουμε φτάνει μέχρι τους ύστερους Ελληνιστικούς χρόνους. Η Καλυδώνα έλαβε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία με το Μελέαγρο, έστειλε ναυτική δύναμη στην Τροία όπου σύμφωνα με τον Όμηρο συμμετείχε στην πολιορκία της, έστειλε στρατό που νίκησε και αναχαίτισε τους επιδρομείς Γαλάτες, και είχε σπουδαίο ρόλο στην Αιτωλική Συμπολιτεία σαν κυρίαρχη πόλη. Η Καλυδώνα ήταν η μία απ' τις 5 κυριότερες αιτωλικές πόλεις. Κατά τους χρόνους του Πελοποννησιακού πολέμου ήταν αυτόνομη, αλλά μετά την μάχη των Λεύκτρων επανήλθε στην Αιτωλική κυριαρχία. Μεγάλες καταστροφές η πολιτεία υπέστη μετά την ήττα των Αιτωλών απ' τον Φίλιππο Ε', αλλά και πάλι κατάφερε να βρει ξανά την αίγλη της.

Το 48 π.χ. αντιστάθηκε στα επεκτατικά σχέδια των Ρωμαίων. Τελικά όμως υποτάχθηκε στις λεγεώνες του Ιουλίου Καίσαρα, και το 30 π.Χ. την κατέστρεψε απ’ τα θεμέλια της και την έσβησε εντελώς από το χάρτη, μεταφέροντας τους κατοίκους της στην νεοϊδρυθείσα από αυτόν πόλη της Νικόπολης και τους θησαυρούς της στην πόλη των Πατρών. Το χρυσελεφάντινο άγαλμα της προστάτιδας θεάς Αρτέμιδας μεταφέρθηκε κι αυτό στην Πάτρα. Έκτοτε δεν αναφέρθηκε ποτέ πια ξανά το όνομα της Καλυδώνας.

---

Αρχαία Καλυδώνα   Αρχαία Σαυρία   Αρχαίες Οινιάδες   Αχελώος   Βαλτί   Δάσος Φράξου   Λιμνοθάλασσα   Νέα Πλευρώνα   Ρωμαϊκές Θέρμες   Στήλη Πεσόντων